Γιατί ο κόσμος χρειάζεται απερίσκεπτους τραπεζίτες

Η κοινή λογική υποστηρίζει ότι η οικονομική κρίση που προήλθε από τις ΗΠΑ αποδεικνύει ότι το αγγλοσαξονικό οικονομικό μοντέλο είναι πάρα πολύ επικίνδυνο και πολύ βαθιά προβληματικό ώστε να διδάξει οτιδήποτε χρήσιμο στον υπόλοιπο κόσμο. Αν ήταν καλό, εξάλλου, πώς θα μπορούσαν να είχαν υποστεί σχεδόν θεαματική κατάρρευση τα τραπεζικά συστήματα των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου;

Αλλά το κύρος του αγγλοσαξονικού χρηματοπιστωτικού συστήματος αυξήθηκε στη δεκαετία του 1990, τουλάχιστον εν μέρει, επειδή το αντίπαλο δέος φαίνεται να είχε αποτύχει τόσο θεαματικά στη χώρα που θεωρείται ο μεγαλύτερος υποστηρικτής του.

Στη δεκαετία του 1980 οι ιαπωνικές τράπεζες χρηματοδότησαν μία από τις μεγαλύτερες φούσκες μετοχών και ακινήτων όλων των εποχών. Η απερίσκεπτη επένδυση τους ίσως παρομοιάζεται μόνο με τις πρόσφατες δαπάνες στην Κίνα (της οποίας οι τράπεζες, παρεμπιπτόντως, έχουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά με αυτές της Ιαπωνίας).

Πρέπει άραγε να αποτύχουν όλα τα χρηματοπιστωτικά συστήματα; Ο Hyman Minsky, ένας από τους πιο λαμπρούς - αν και υποτιμημένους - οικονομολόγους, του 20ού αιώνα υποστήριξε ότι δεν είναι δυνατόν να σχεδιαστεί ένα χρηματοπιστωτικό σύστημα ανθεκτικό στις κρίσεις. Οι τράπεζες δρουν ως μεσάζοντες μεταξύ αποταμιευτών, οι οποίοι εκτιμούν τη σταθερότητα πάνω απ'όλα, και δανειοληπτών, οι οποίοι συνήθως τείνουν να αναλαμβάνουν κινδύνους με τα δάνειά τους. Η ιστορία δείχνει ότι είχε δίκιο. Καμία αναπτυσσόμενη οικονομία δεν έχει να επιδείξει ένα σταθερό χρηματοπιστωτικό σύστημα. Στην πραγματικότητα, η μακροπρόθεσμη δημιουργία πλούτου περιέρχεται πλέον σε κοινωνίες, στις οποίες το χρηματοπιστωτικό σύστημα δίνει πιο πρόθυμα κεφάλαια σε επιχειρηματίες. Αλλά όσο περισσότερο ένα οικονομικό σύστημα είναι πρόθυμο να χρηματοδοτήσει νέες 'επικίνδυνες' επιχειρήσεις, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα αστάθειας του τραπεζικού τομέα.

Αυτό, ίσως, είναι ο λόγος που το σύστημα που επέφερε την κρίση του 2008, χρηματοδότησε επίσης τις επαναστάσεις στο χώρο των υπολογιστών και του διαδικτύου. Ο Βέλγος ιστορικός Raymond de Roover εξήγησε ότι, κατά τον 19ο αιώνα, «η απερίσκεπτη τραπεζική, ενώ προκαλεί πολλές ζημιές στους πιστωτές, επιτάχυνε την οικονομική ανάπτυξη των Ηνωμένων Πολιτειών, ενώ ένα σταθερό τραπεζικό σύστημα μπορεί να είχε καθυστερήσει την οικονομική ανάπτυξη του Καναδά.»

Πάρα πολύ χρηματοπιστωτική σταθερότητα, με άλλα λόγια, μπορεί να μειώσει πραγματικά την ανάπτυξη, περιορίζοντας τη μεταφορά πόρων στους παραγωγούς του πλούτου. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλες οι απερίσκεπτες τραπεζικές κινήσεις είναι καλές. Σίγουρα είναι δύσκολο να δούμε την αξία της φούσκας των ακινήτων και των παρανομιών στα παράγωγα του αμερικανικού χρηματοπιστωτικού συστήματος κατά την τελευταία δεκαετία. Οι τράπεζες της Ιαπωνίας στη δεκαετία του 1980 αποδείχθηκαν απερίσκεπτες, επίσης, με έναν τρόπο που είναι δύσκολο να δικαιολογηθεί οικονομικά μακροπρόθεσμα.

Σε κάθε περίπτωση, δεν πρέπει να χάνουμε το χρόνο μας, υποστηρίζει ο Minsky, προσπαθώντας να σχεδιάσουμε ένα σταθερό οικονομικό σύστημα που ποτέ δεν θα έχει προβλήματα. Κάθε χρηματοπιστωτικό σύστημα, καλά σχεδιασμένα ή όχι, φαίνεται να ανταποκρίνεται στην υπερβολική ρευστότητα και σε χαμηλά επιτόκια. Ο Minsky δεν είχε εμπιστοσύνη στην ικανότητα των ρυθμιστικών αρχών για την εξάλειψη των κινδύνων. Το μόνο που θα μπορούσαν να κάνουν ήταν να μειώσουν τη ζημιά στην πραγματική οικονομία μέσω των αυτόματων αντικυκλικών πολιτικών.

Υποστήριξε, μάλιστα, ότι η σταθερότητα που επιβάλλεται από τις ρυθμιστικές αρχές αποσταθεροποιεί απλά. Η κοινωνικοποίηση των ζημιών, όταν αυτές έχουν λάβει τεράστια μεγέθη - που είναι τελικά ο μόνος τρόπος για να σταθεροποιηθεί ένα τραπεζικό σύστημα - ενθαρρύνει όλο και πιο επικίνδυνη συμπεριφορά. Οι τράπεζες ανταποκρίνονται σε αυτό το είδος της σταθερότητας με την ενίσχυση της ανάληψης κινδύνων έως κάποιο σημείο, όπως κατά την περίοδο 2007-08. Οι στρεβλώσεις όμως στους ισολογισμούς των τραπεζών κάποτε γίνονται πολύ μεγάλες για να αποτραπεί  μια κρίση, και οι οικονομικές επιπτώσεις της δεν μπορούν εύκολα να αντισταθμιστούν.

Αντ 'αυτού, θα πρέπει να σχεδιαστεί ένα οικονομικό σύστημα το οποίο, σε κανονικές περιόδους, διαθέτει κεφάλαια με έξυπνο τρόπο σε επιχειρήσεις για τη δημιουργία πλούτου καθώς και σε σχέδια της κυβέρνησης, ακόμη και αν αυτό σημαίνει περιοδικές κρίσεις. Θα πρέπει να επιτρέπει τοπικές - διαχειρίσιμες - τραπεζικές κρίσεις να εμφανίζονται πιο συχνά.

Έτσι, το αμερικανικό χρηματοπιστωτικό σύστημα μετά την κρίση δεν είναι, δυστυχώς, αυτό που θα είχε προτείνει ο Minsky. Οι ΗΠΑ έχουν μερικά μεγάλα, παγκόσμια ιδρύματα που ελέγχουν συνεχώς όλο και μεγαλύτερα μερίδια των χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων. Αντ 'αυτού θα επέλεγε ένα κατά πολύ κατακερματισμένο σύστημα με περισσότερα ευέλικτα μέρη που και κατέρρεαν και θα άλλαζαν ως θέμα ρουτίνας. Οι μεγάλες τράπεζες προτιμούν τη σταθερότητα από την ταχεία ανάπτυξη, και οι τράπεζες των ΗΠΑ είναι σήμερα τόσο μεγάλες ώστε να μπορούν να επιβάλουν τις προτιμήσεις τους σχετικά με την οικονομία των ΗΠΑ.

Τι θα μπορούσε στην πραγματικότητα να είναι καλύτερο για τις ΗΠΑ και τον κόσμο μπορεί να είναι περισσότερες και μικρότερες τράπεζες, ακόμη πιο σκληρός ανταγωνισμός, περισσότερες πτωχεύσεις, περισσότερα είδη χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και μια ρυθμιστική αρχή της οποίας η κύρια λειτουργία είναι να επιβάλει τη διαφάνεια και τη διαχείριση περιοδικών κρίσεων με αντικυκλικά μέτρα. Ίσως τότε να προτιμούσαμε λίγο μεγαλύτερη δόση απερίσκεπτης τραπεζικής του 19ου αιώνα.

www.sofokleous10.gr