Τρίτη 27 Σεπτεμβρίου 2011

Σοφοί δε Προσιόντων

        

           Θεοί μεν γαρ μελλόντων, άνθρωποι δε γιγνομένων,

           σοφοί δε προσιόντων αισθάνονται.

 Φιλόστρατος, Τα ες τον Τυανέα Aπολλώνιον, VΙΙΙ, 7



Οι άνθρωποι γνωρίζουν τα γινόμενα.

Τα μέλλοντα γνωρίζουν οι θεοί,

πλήρεις και μόνοι κάτοχοι πάντων των φώτων.

Εκ των μελλόντων οι σοφοί τα προσερχόμενα

αντιλαμβάνονται. Η ακοή

αυτών κάποτε εν ώραις σοβαρών σπουδών

ταράττεται. Η μυστική βοή

τούς έρχεται των πλησιαζόντων γεγονότων.

Και την προσέχουν ευλαβείς. Ενώ εις την οδόν

έξω, ουδέν ακούουν οι λαοί.


Κ.Π. ΚΑΒΑΦΗΣ

(Από τα Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984)





Κυριακή 18 Σεπτεμβρίου 2011

Μια αλλαγή µε απρόβλεπτες συνέπειες

Του Αντώνη Λιάκου

Η σηµερινή κρίση είναι άκρως ενδιαφέρουσα αν την παρατηρείς ως ιστορικός. Αρκεί να µην τη ζεις ως πολίτης. Ως πολίτης είσαι πιασµένος στο δόκανο όχι µόνο της πραγµατικότητας αλλά και των αυταπατών της. Σ’ αυτές ανήκει η αντίληψη ότι η κρίση είναι κατά βάση µια ηθική αρρώστια που οφείλεται στις λανθασµένες νοοτροπίες και συµπεριφορές µας, και ότι θα την ξεπεράσουµε µε τη µεταµέλεια και την αλλαγή. Από αυτή την άποψη η απάντηση στο ερώτηµα αν το παρόν πολιτικό σύστηµα µπορεί να µας οδηγήσει στην έξοδο είναι αυτονόητη. Γιατί στην ίδια αντίληψη το πολιτικό σύστηµα θεωρείται ο κυρίως ένοχος για την κρίση. Το έχουµε εµπεδώσει. Φταίει η κουλτούρα της Μεταπολίτευσης. Ο,τι κάναµε το κάναµε στραβά. Μεγαλώσαµε το κράτος για πελατειακούς λόγους και τώρα δεν µπορούµε να το συντηρήσουµε. Στην αφήγηση αυτή, η αλλαγή του πολιτικού συστήµατος θεωρείται προϋπόθεση της λύτρωσης, κάτι σαν αναµενόµενος µεσσίας, που κανείς δεν ξέρει πότε θα έλθει και ποια µορφή θα έχει.


Ας δούµε όµως τα πράγµατα ιστορικά. Πράγµατι, οι µείζονες κρίσεις προκαλούν αλλαγές των πολιτικών συστηµάτων, αλλά η σχέση είναι πιο σύνθετη, και κυρίως απρόβλεπτη. Πράγµατι, η κρίση σηµαίνει την αδυναµία ενός συστήµατος να λειτουργεί. Αλλά οι αιτίες ανήκουν σε πολλά επίπεδα. Συγκυριακά και δοµικά, µερικά κοινά στη µεταπολεµική αναδόµηση της Ευρώπης, άλλα ελληνικής κοπής και ραφής. Ας δούµε τη συγκυρία. Η πενταετία διακυβέρνησης Ν∆, αλλά και οι πρώτοι µήνες διακυβέρνησης ΓΑΠ, οδήγησαν κατευθείαν στην προσφυγή στο ∆ΝΤ. Είδαµε όµως ότι όλες οι χώρες της περιφέρειας της Ευρώπης, για τη µία ή την άλλη αιτία, εκεί κατέληξαν. Η µεγάλη κρίση χρέους απειλεί ακόµη χώρες όπως η Ιταλία, το Βέλγιο, η Γαλλία. Εποµένως, παρά τις ελληνικές ιδιαιτερότητες ανευθυνότητας και φαυλότητας, υπάρχουν κάποια ζητήµατα δοµικά ευρύτερα. Η κρίση χρέους οφείλεται στον µεταπολεµικό τρόπο µε τον οποίο διευθετήθηκε η οικονοµία, στη φιλοσοφία µε την οποία χτίστηκαν οι κοινωνικοί θεσµοί, στις αξίες µε τις οποίες δοµήθηκε το πολιτικό σύστηµα. Είναι αναχρονισµός, αν όχι εργαλειακή χρήση της Ιστορίας, να κρίνει κανείς αναδροµικά όλα αυτά ως εσφαλµένα.


Ο µεταπολεµικός κόσµος σήµαινε βαθµιαία κοινωνική άνοδο των µικροµεσαίων στρωµάτων, και αυτή την άνοδο υπηρετούσαν αλλαγές στους θεσµούς. Πάνω σε αυτή τη µεγάλη κοινωνική διευθέτηση οικοδοµήθηκε και το πολιτικό σύστηµα. Με αντιστάσεις, καθυστερήσεις, στρεβλώσεις και διαφορές από τη µία χώρα στην άλλη, το πολιτικό σύστηµα ανταποκρινόταν στις ανάγκες της διεύρυνσης των στρωµάτων που επωφελούνταν από µια οικονοµία που βρισκόταν σε τροχιά ανάπτυξης. Ηταν όλα καλά τότε; Οχι. Και αποκλεισµοί υπήρχαν, και διαφθορά, και γραφειοκρατικοποίηση που στόµωσε την αποτελεσµατικότητα. Αλλά εκείνο που τώρα έχει τεθεί σε κρίση δεν είναι ούτε η µοιραία πενταετία ούτε η κουλτούρα της Μεταπολίτευσης. Είναι αυτή η θεµελιώδης και µακράς διάρκειας κοινωνική διευθέτηση που προέκυψε από τις συγκρούσεις που ξέσκισαν τα σπλάχνα του 20ού αιώνα. Ολα τα άλλα είναι παράγωγα και τοπικές προσαρµογές. Το να επιµένεις µόνο σ’ αυτά είναι παραπλανητικό και καταλήγει σε ένα είδος ηθικού αφηγήµατος της κρίσης που ταλαιπωρεί τον δηµόσιο λόγο από την αρχή της.

Εκείνο που µας διαφεύγει είναι ότι ζούµε σε εποχή πλανητικής µετατόπισης τεκτονικών πλακών. Η ∆ύση, από κυρίαρχη του παιχνιδιού για 500 χρόνια, υποχωρεί απέναντι στην ανερχόµενη δύναµη της Κίνας, της Ινδίας, της Βραζιλίας, των τίγρεων της Αν. Ασίας, ακόµη και της Τουρκίας. Η περιφέρεια δεν παράγει µόνο βιοµηχανικά προϊόντα αλλά και υψηλή τεχνολογία, συσσωρεύοντας πλεονάσµατα έναντι µιας ∆ύσης που αναγκάζεται να υποκύψει στον ανταγωνισµό, αλλάζοντας τους όρους µε τους οποίους είχε διευθετήσει την οικονοµία και την κοινωνία της ως τώρα, κατεδαφίζοντας διαδοχικά το βιοτικό επίπεδο των πληθυσµών της, κλονίζοντας θεσµούς αλληλεγγύης και ισονοµίας. Ολες οι κρίσεις χρέους και οι συνακόλουθες ρυθµίσεις στην Ευρώπη δείχνουν τα ασφυκτικά στενά περιθώρια της οικονοµίας της. Το βιοτικό επίπεδο ζωής των Ευρωπαίων θα χαµηλώσει, αλλά εξαιρετικά άνισα.

Φυσικά και θα αλλάξει το πολιτικό σύστηµα, όχι για να αντικατασταθεί από κάποιο άσπιλο από τις αµαρτίες µας, βασισµένο στην «κοινή λογική». Θα αλλάξει ως αποτέλεσµα της κρίσης, για ν διαχειρισθεί τη λιτότητα και τις αντιστάσεις της κοινωνίας στις νέες διευθετήσεις. Γι’ αυτό τόση συζήτηση για ένα πολιτικό σύστηµα που δεν θα εξαρτάται από το «πολιτικό κόστος», δηλαδή θα είναι πιο συγκεντρωτικό, λιγότερο εξαρτηµένο από την κοινωνική του βάση, περισσότερο συνδεδεµένο µε τους υπερεθνικούς οργανισµούς, και τους θεσµούς που κατευθύνουν την οικονοµία. Αλλά η σύγκρουση τεκτονικών πλακών σηµαίνει πολλούς αστάθµητους παράγοντες. Η κρίση του 1929 είχε ως συνέπεια στην Αµερική τον Ρούζβελτ, αλλά στη Γερµανία τον Χίτλερ, στη Γαλλία το Λαϊκό Μέτωπο, αλλά στην Ελλάδα τον Μεταξά. Αν υπάρχει µια αρχή για την ιστορική σκέψη, αυτή είναι η ετερογονία σκοπών και αποτελεσµάτων, οι αθέλητες και απρόβλεπτες συνέπειες των ανθρωπίνων πράξεων.



Βήμα  18/9/2011

Σάββατο 17 Σεπτεμβρίου 2011

Πιθανολογήσεις...

Ξεφεύγοντας λίγο από τις τρέχουσες αναλύσεις, τα πολλά νούμερα, σενάρια και μοντέλα- χρήσιμα καθ΄όλα στην παροχή πληροφοριών και δεδομένων- αλλά αρκούντως συσκοτιστικά όταν πρέπει να ληφθούν σημαντικές αποφάσεις, ας θυμηθούμε λίγο την παλιά, καλή Πολιτική Οικονομία και την Ιστορία.



Πως τελειώνει πρακτικά και απλά μια τέτοια δομική κρίση;

Με 3 τρόπους , σε συνδυασμό συνήθως

α. Μεγάλες διαγραφές  ("κάψιμο" κεφαλαίου...και εργασίας βεβαίως, μην το ξεχνάμε)
β. Σταδιακές διαγραφές ( το ίδιο με το α. αλλά πιο ήπια , μέσω πληθωρισμού για πολλά χρόνια)
γ. Πόλεμος (επιτυγχάνει όλα τα παραπάνω, πολλά ακόμα επιπλέον και ενίοτε...συμφέρει κιόλας)




Υ.Γ. (για να ευθυμήσουμε την μελαγχολική παραπάνω διαπίστωση)

Όχι Μάκη παιδί μου, δε γίνεται να το βάλουμε στο στοίχημα και να το στήσουμε και από πάνω!!!
Δεν το καταλαβαίνεις;

Κυριακή 11 Σεπτεμβρίου 2011

Νέμεσις





This is the end, Beautiful friend

This is the end, My only friend, the end

Of our elaborate plans, the end                                  

Of everything that stands, the end

No safety or surprise, the end

I'll never look into your eyes...again

Can you picture what will be, So limitless and free

Desperately in need...of some...stranger's hand

In a...desperate land

Lost in a Roman...wilderness of pain

And all the children are insane, All the children are insane....

Σάββατο 10 Σεπτεμβρίου 2011

Ώρες περισυλλογής



Δελτίον κρίσης: 09.09.11

του Γιάνη Βαρουφάκη

Το καλοκαίρι που φεύγει μπορεί να μας έστειλε στις παραλίες αλλά την ίδια ώρα ενέτεινε την καταστροφική πορεία στο μέτωπο της Ευρωπαϊκής και Διεθνούς Κρίσης. Το Δελτίον Κρίσης επανέρχεται κάθε Παρασκευή για να συνοψίζει τις εξελίξεις ενός φθινόπωρου που προμηνύεται εξ ίσου εκρηκτικό.


Η Κρίση εξελίχθηκε γοργά και στα τρία επί μέρους μέτωπά της: (Α) Τραπεζικό σύστημα, (Β) δημόσιο χρέος, (Γ) πραγματική οικονομία. Το σημερινό δελτίο ξεκινά δίνοντας τις πολύ βασικές εξελίξεις σε κάθε έναν από αυτούς τους τομείς προτού κάνει μια αναδρομή στο τι συνέβη από το προηγούμενο δελτίο.

(Α) ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ: Η δραματική, και άνευ αποτελέσματος, έκκληση της κας Lagarde
Από την αρχή τονίζω ότι η Κρίση τροφοδοτείται από την κατάσταση που επικρατεί στις ευρωπαϊκές τράπεζες (βλ. εδώ). Στην κοινή μας πρόταση (με τον S. Holland) για έξοδο από την Κρίση, η οποία πρωτο-παρουσιάστηκε εδώ, προτείναμε από τον περασμένο Μάρτιο τα εξής:

"2η Πολιτική - Η λύση της Κρίσης Τραπεζικού Συστήματος: Καθάρισμα των βιβλίων των τραπεζών από τοξικά παράγωγα και προβληματικά κρατικά ομόλογα (Φορέας: Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας - EFSF)... Να υποχρεωθούν οι τράπεζες σε έναν σοβαρό λογιστικό έλεγχο (stress tests) που να παίρνει ως δεδομένο ένα κούρεμα των τοξικών της τάξης του 90% και ένα αντίστοιχο κούρεμα των ομολόγων των υπερχρεωμένων κρατών της τάξης του 30% με 50%. Στόχος αυτού του ελέγχου είναι να υπολογιστεί το νέο κεφάλαιο που απαιτείται για να μην κηρυχθούν πτωχευμένες ώστε, μετά τον υπολογισμό αυτόν, να τεθούν υπό το εξής δίλημμα: Είτε εκδίδουν νέες μετοχές σε βαθμό που να αντλήσουν τα απαιτούμενα κεφάλαια από επενδυτές είτε, σε περίπτωση που δεν τα καταφέρουν, να αποδεχθούν τα κεφάλαια αυτά από το EFSF με αντάλλαγμα μετοχές που θα παρακρατήσει το EFSF εκ μέρους των ευρωπαίων φορολογούμενων. Έτσι, οι τράπεζες εξυγιαίνονται και, κάποια στιγμή, το EFSF πουλάει τις μετοχές αυτές με κέρδος, το οποίο καλύπτει τα κόστη λειτουργίας του."

Τότε, οι μόνοι που είχαν εκφραστεί θετικά απέναντι στην πρότασή μας εκείνη ήταν οι οικονομικοί συντάκτες των New York Times, και συγκεκριμένα ο Landon Thomas Jr (ο οποίος έγραψε και σχετικά πρόσφατα), καθώς και το Αμερικανικό υπουργείο οικονομικών που μας μήνυσε ότι μια τέτοια πολιτική παρέμβαση στον ευρωπαϊκό τραπεζικό τομέα θα ήταν ευχής έργο. Στην Ευρώπη, το μήνυμα ήταν διαφορετικό: Ο τραπεζικός τομέας δεν έχει ανάγκη υποχρεωτικής επανακεφαλαιοποίησης.

Δευτέρα 5 Σεπτεμβρίου 2011

Τα χειρότερα δεν έχουν έρθει ακόμη για την ΕΕ

Wolfgang Munchau (FT 5/9/2011)

Ο πιο ανησυχητικός παράγοντας αυτήν τη στιγμή για την ευρωζώνη είναι πως όλες οι στρατηγικές για την αντιμετώπιση της κρίσης στηρίζονται σε πρόβλεψη για σχετικά ισχυρή οικονομική ανάπτυξη.

Το ελληνικό πρόγραμμα ήταν καταδικασμένο από την αρχή, καθώς όλες οι επίσημες προβλέψεις ήταν λανθασμένες. Η χώρα βρίσκεται σε βαθιά ύφεση και η δυναμική του χρέους είναι εκτός ελέγχου, σύμφωνα με το γραφείο προϋπολογισμού. Στην Ιταλία η κεντρική τράπεζα εξέφρασε ανησυχία για το πρόγραμμα λιτότητας της χώρας και για το εάν θα προκαλέσει ύφεση.

Η στρατηγική αναδιάρθρωσης των κεφαλαίων για τις ευρωπαϊκές τράπεζες -εάν θεωρείτε ότι ο όρος "στρατηγική" αρμόζει σε αυτήν την περίπτωση- επίσης καταρρέει υπό το βάρος της οικονομικής ύφεσης. Την προηγούμενη εβδομάδα υπήρξε έντονη διαμάχη μεταξύ του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και των κυβερνήσεων της ευρωζώνης ως προς το εάν απαιτείται αναδιάρθρωση κεφαλαίων για τις τράπεζες. Οι τελικές ανάγκες αναδιάρθρωσης, όμως, μπορεί να αποδειχτούν μεγαλύτερες και από τις εκτιμήσεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, εάν η οικονομία βυθιστεί σε ύφεση.

Η πτωτική πορεία ξεκίνησε αυτό το καλοκαίρι και φαίνεται πως αποκτά ορμή. Ο τραπεζικός δανεισμός προς τις επιχειρήσεις μειώνεται τους δύο τελευταίους μήνες. Η προσφορά χρήματος βρίσκεται σε κατώτερα επίπεδα από το σημείο αναφοράς. Ο δείκτης ΡΜΙ δείχνει μείωση δραστηριοτήτων στον κλάδο μεταποίησης για τον Αύγουστο. Ενδεχομένως η ευρωζώνη να βρίσκεται ήδη σε ύφεση.

Η κύρια και μόνη προτεραιότητα της ευρωπαϊκής οικονομικής πολιτικής θα έπρεπε να είναι η παύση και η ανατροπή της πτωτικής πορείας. Εάν αυτό δεν επιτευχθεί, τότε η κρίση της ευρωζώνης θα κλείσει καταστροφικά, γιατί όλα τα προγράμματα αντιμετώπισης θα κινδυνεύουν με κατάρρευση. Δυστυχώς, η οικονομική πολιτική είναι εντελώς απροετοίμαστη για την οικονομική ύφεση.

Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα προχώρησε σε σύσφιγξη της νομισματικής πολιτικής. Η δημοσιονομική πολιτική επίσης κινείται περιοριστικά, καθώς οι κυβερνήσεις ανακοινώνουν προγράμματα λιτότητας. Οι αξιωματούχοι, με άλλα λόγια, δεν φαίνεται να βιάζονται να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα.

Σε αυτήν τη φάση, η νομισματική πολιτική είναι το πιο σημαντικό μέσο γιατί η ΕΚΤ έχει μεγαλύτερα περιθώρια ελιγμών. Οι προβλέψεις για τον πληθωρισμό έχουν υποχωρήσει. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα δεν έχει πλέον δικαιολογίες να μη μειώσει το βασικό της επιτόκιο πίσω στο 1%, αν όχι ακόμη χαμηλότερα. Ο στόχος θα πρέπει να είναι η υποχώρηση του επιτοκίου της διατραπεζικής αγοράς σε μηδενικά επίπεδα.

Το χάσμα των επιτοκίων μεταξύ της ευρωζώνηςς και των ΗΠΑ είναι ιδιαίτερα μεγάλο. Το ετήσιο επιτόκιο της διατραπεζικής αγοράς ανέρχεται στο 2,1% στην ευρωζώνη έναντι 0,8% στις ΗΠΑ. Αυτό το χάσμα είναι τεράστιο και η ευρωπαϊκή νομισματική πολιτική θα πρέπει να το μειώσει.

Οι κινήσεις αυτές μπορεί να μην εμποδίζουν από μόνες τους τον κίνδυνο ύφεσης, αλλά θα βοηθήσουν. Επιπλέον, η ΕΚΤ θα πρέπει να εξετάσει το ενδεχόμενο κίνησης στα μακροπρόθεσμα επιτόκια. Το ισχύον πρόγραμμα αγοράς κρατικών ομολόγων σχεδιάστηκε ως μέσο αντιμετώπισης της κρίσης - φαινομενικά για να εξασφαλίσει ότι η νομισματική πολιτική μπορεί να λειτουργήσει. Υπάρχει, όμως, κι άλλος τρόπος. Η ΕΚΤ θα μπορούσε να μετατρέψει αυτό το πρόγραμμα σε εργαλείο μακροοικονομικής σταθερότητας. Θα πρέπει, όμως, παράλληλα να αυξήσει σημαντικά το μέγεθος του προγράμματος σε ποσό πολλαπλάσιο των 115 δισ. ευρώ που ισχύει σήμερα. Αυτός θα ήταν ένας εξαιρετικά αποτελεσματικός τρόπος για να αποφευχθεί η παγίδα ρευστότητας.

Και τι θα γίνει ως προς τη δημοσιονομική πολιτική; Το ελάχιστο που θα έπρεπε να περιμένει κανείς αυτήν τη στιγμή από την ευρωζώνη θα ήταν να εγκαταλειφθούν τα προγράμματα λιτότητας αμέσως και να επιστρέψουμε σε μία ουδέτερη στάση όσον αφορά στη δημοσιονομική πολιτική, επιτρέποντας έτσι στους ανωτέρω παράγοντες να δράσουν πλήρως. Προς το παρόν, μία τέτοια στροφή δεν έχει καν τεθεί επί τάπητος.

Όπως είθισται στην ευρωζώνη, έτσι και τώρα κάθε κράτος-μέλος συμπεριφέρεται σαν μια μικρή ανοιχτή οικονομία στην άκρη του κόσμου, εκτιμώντας πως οι πράξεις του δεν επηρεάζουν τα υπόλοιπα. Όταν, όμως, η Γαλλία, η Ισπανία και η Ιταλία αποφασίζουν ταυτόχρονα σύσφιγξη της δημοσιονομικής τους πολιτικής, παράλληλα με την Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ιρλανδία, το αποτέλεσμα είναι η μετάδοση της λιτότητας σε όλη την ευρωζώνη.

Και ενώ ορισμένες από αυτές τις χώρες έχουν δημοσιονομικό πρόβλημα, δεν έχει η ευρωζώνη στο σύνολό της. Ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ στην ζώνη του ευρώ είναι χαμηλότερος απ' ό,τι στις ΗΠΑ, στη Βρετανία ή στην Ιαπωνία. Εάν η ευρωζώνη είχε ήδη μετατραπεί σε δημοσιονομική ένωση, τότε ο Ευρωπαίος υπουργός Οικονομικών θα ήταν σε θέση να προχωρήσει σε συντονισμένες κινήσεις. Αντιθέτως, το ισχύον σύστημα των ασυντόνιστων πολιτικών καταλήγει στη μετάδοση της λιτότητας και της ύφεσης.

Ενόσω δεν υπάρχει εναλλακτική στη δημοσιονομική ενοποίηση της ευρωζώνης, τα κράτη-μέλη δεν έχουν άλλη λύση από το να συντονιστούν μεταξύ τους. Προσωπικά, θα προχωρούσα μέχρι το τέλος, επιβάλλοντας δημοσιονομικά κίνητρα ανάπτυξης στη Γερμανία, στην Ολλανδία και στη Φινλανδία ώστε να αντισταθμιστεί η λιτότητα στον Νότο. Προς το παρόν, όμως, ελάχιστοι στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες αναγνωρίζουν ότι υπάρχει πραγματικός κίνδυνος ύφεσης. Κατά συνέπεια, εκτιμώ πως η ύφεση θα πλήξει την ευρωζώνη ιδιαίτερα σκληρά, χωρίς να υπάρχει δυνατότητα άμυνας. Το αποτέλεσμα θα είναι η κρίση της ευρωζώνης να πάρει ιδιαίτερα άσχημη τροπή.