Τετάρτη 30 Αυγούστου 2017

Εγκληματικές ιδεολογίες και δημαγωγία

Tου Αντώνη Λιάκου*
Είναι ο ναζισμός και ο κομμουνισμός εγκληματικές ιδεολογίες; Ας αποσαφηνίσουμε πρώτα το ιστορικό ζήτημα. Τα μείζονα ιδεολογικά – πολιτικά προτάγματα της νεωτερικότητας είναι σαν τα παγόβουνα. Εχουν ένα εμφανές μέρος ιδεών και αξιών, και ένα αφανές, μεγάλο, βίαιο και αιματηρό εκτόπισμα.
Τρία παραδείγματα: Πρώτο: Ποια ιδεολογία απαίτησε μεγαλύτερες θυσίες, ομοεθνών και αλλοεθνών, από την εθνική ιδεολογία; Ανυπολόγιστος ο αριθμός των θυμάτων για να θεμελιωθεί το σημερινό σύστημα εθνικών κρατών στο οποίο συνεχίζουμε να ζούμε, πόλεμοι, εξανδραποδισμοί, μετοικεσίες, εγκλεισμοί. Δεύτερο: Ζούμε σε καπιταλιστικές κοινωνίες, αλλά ξεχνάμε ότι ο σύγχρονος καπιταλισμός βασίστηκε στη δουλεία και τα αμέτρητα θύματα που μεταφέρθηκαν από την Αφρική στις φυτείες της Αμερικής, όπως και στα κόκαλα των μικρών παιδιών στο εργοστασιακό σύστημα της Αγγλίας, μια σπονδή που συνεχίζεται αμείωτη στο εργοστασιακό σύστημα που έχει μεταφερθεί στην ΝΑ Ασία. Τρίτο: Η επέκταση των λευκών Ευρωπαίων σε όλο τον κόσμο, η αποικιοκρατία, πώς έγινε; Γενοκτονίες και εγκλήματα, όσα διέπραξαν οι Ευρωπαίοι στην Αφρική, οι λιμοί που προκάλεσαν οι Αγγλοι στην Ινδία, η εξολόθρευση φυλών και λαών στην αμερικάνικη ήπειρο. Και, βεβαίως, και τα δύο μείζονα ιδεολογικά προτάγματα του 20ού αιώνα έχουν αφήσει το βαρύ αιμάτινο αποτύπωμά τους στην ιστορία: ο κομμουνισμός και ο φασισμός.
Το αιμάτινο και βίαιο αποτύπωμα όλων αυτών των ιδεολογικοπολιτικών προταγμάτων τα κάνει εγκληματικά; Να ξεκαθαρίσουμε πριν από την απάντηση ότι η βία έχει πολλές αιτίες και πολλές μορφές. Η βία είναι ένα σύστημα το οποίο εν μέρει έχει τη δική του λογική και αυτονομία, ικανή να μεταλλάξει ακόμη και την πιο ειρηνική ιδεολογία. Για παράδειγμα, ο Χριστιανισμός στην πολυσχιδή και μακραίωνη ιστορία του. Το βίαιο αποτύπωμά του όμως δεν τον καθιστά αυτονοήτως εγκληματική ιδεολογία, όπως, εξάλλου, ούτε την εθνική ιδεολογία. Και στη Γαλλική Επανάσταση θα βρούμε πλήθος από διακηρύξεις και δημόσιες τελετουργίες (γκιλοτίνα) που εξυμνούν τη βία. Ούτε αυτή όμως θα την κατατάξουμε στις εγκληματικές ιδεολογίες.
Τότε τι είναι αυτό που ξεχωρίζει μια ιδεολογία ως εγκληματική; Είναι η διακηρυκτική ταξινόμηση των ανθρώπινων όντων σε ανθρώπους (αξιοβίωτους) και υπανθρώπους (που πρέπει να εξολοθρευτούν). Ο πυρήνας του ναζισμού είναι αυτός. Ακόμη και όλα τα φασιστικά ή φασιστοειδή κινήματα -λ.χ., ο Μεταξάς- δεν είχαν αυτό τον πυρήνα της εγκληματικής ιδεολογίας. Ο ρατσισμός, η ευγονική, η φυλετική αντιμετώπιση της κοινωνίας και της ιστορίας, η επιχείρηση επιστημονικής και βιομηχανικής αποκάθαρσης της ανθρώπινης κοινωνίας (αυτό που επιχειρήθηκε με την εξόντωση των Εβραίων), αυτός είναι ο πυρήνας της εγκληματικής ιδεολογίας.
Εγκληματικές στιγμές και περιόδους έχουν όλες οι ιδεολογίες. Ο ρατσισμός και η «εκπολιτιστική αποστολή» συνυπάρχουν στην αποικιοκρατία. Η περιφρόνηση της ανθρώπινης ζωής, επίσης. Τι άλλο ήταν οι ατομικές βόμβες και οι βομβαρδισμοί πόλεων από τους συμμάχους στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο; Ο πυρήνας όμως της εγκληματικής ιδεολογίας δεν βρίσκεται σε όλες τις ιδεολογίες. Ο ναζισμός και ο σταλινικός κομμουνισμός έχουν παρά πολλά κοινά χαρακτηριστικά και ο ένας μιμήθηκε τον άλλο, παρά το γεγονός της θανάσιμης πάλης στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο μαοϊσμός έχει χρησιμοποιήσει σταλινικές πρακτικές, οι Κόκκινοι Χμερ υπήρξαν προϊόν αυτού του επαναστατικού ανθρωποκτόνου πυρετού, τα διάφορα ευρωπαϊκά αντίγραφα Στάλιν επίσης. Αλλά ο ναζισμός δεν εξελίχθηκε, ενώ ο σταλινισμός αποδείχτηκε ένα καρκίνωμα του κομμουνισμού. Η δυστοπία προκύπτει μέσα από την ουτοπία, αλλά ουτοπία και εγκληματικό σχέδιο διαφέρουν. Εχει τη σημασία του να θυμηθούμε ότι οι πρώτοι που άσκησαν κριτική στη ρώσικη επανάσταση ήταν οι σύγχρονοί της Γερμανοί κομμουνιστές και ότι σύνθημα του ευρωκομμουνισμού ήταν ότι ο Σοσιαλισμός ή θα είναι δημοκρατικός ή δεν θα υπάρξει.
Τι εξυπηρετεί η εξίσωση φασισμού και κομμουνισμού και γιατί την καταδικάζουμε; Η εξίσωση φασισμού – κομμουνισμού ήρθε στην ευρωπαϊκή πολιτική μετά το 1989 από τις πρώην χώρες του σοσιαλιστικού στρατοπέδου, που βρήκαν ευήκοα ώτα στη συντηρητική στροφή στην Ευρώπη και την Αμερική. Η βασική ιδεολογική πλατφόρμα που συγκροτήθηκε η μεταπολεμική Ευρώπη και στη συνέχεια η Ευρωπαϊκή Κοινότητα ήταν ο αντιφασισμός. Εξέχουσα θέση είχαν οι δυνάμεις που στήριζαν το κοινωνικό κράτος (Σοσιαλδημοκρατία, ευρωκομμουνιστές και Χριστιανοδημοκρατία). Η πλατφόρμα αυτή ενισχύθηκε μετά το 1975, με τη συμμετοχή των ευρωπαϊκών χωρών του Νότου. Ωστόσο, μετά το 1989, οι καινούριες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης ενοποιήθηκαν με την υπόλοιπη Ευρώπη σε μια εντελώς διαφορετική πλατφόρμα. Δεν ήταν η δημοκρατική του Πάβελ Κόχουτ και του Βάτσλαβ Χάβελ και των αντίστοιχων διανοουμένων από κάθε χώρα, αλλά ο τραχύς αντισοβιετισμός, με αναβίωση φιλοφασιστικών ιδεολογικών ρευμάτων που αναβαπτίστηκαν σε απελευθερωτικά. Η κατοχή αυτών των χωρών από τον σοβιετικό στρατό θεωρήθηκε ως η ήττα της Ευρώπης μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο από τον Στάλιν.
Επομένως, η επανενοποίηση με την Ευρώπη θεωρήθηκε επιστροφή από την αιχμαλωσία. Οι δυτικοευρωπαϊκές χώρες έκαναν τα στραβά μάτια στην παραβίαση των ελευθεριών των μειονοτήτων στις χώρες αυτές και στην άνθηση ενός εθνικισμού, του οποίου ο κίνδυνος άρχισε να κρούει καμπανάκι με την αντιπροσφυγική κρίση και τις πρόσφατες εξελίξεις στην Πολωνία και την Ουγγαρία. Προείχαν η πλήρης και ριζική αποσοβιετοποίησή τους και η επιβράβευσή τους γιατί έγιναν τα καλά και πρόθυμα παιδιά κάθε νεοφιλελεύθερης πολιτικής σε βάρος των ίδιων των πολιτών τους. Οι χώρες του Βίζεγκραντ αποτελούν πλέον συμπαγή ομάδα και χρειάζεται μεγάλη προσοχή πια στην αντιμετώπισή τους. Προσοχή που δεν θα ακυρώνει τις ευαισθησίες τους, αλλά θα έχει σταθερό άξονα τη δημοκρατική διαπαιδαγώγηση και τα δικαιώματα.
Οι ιδεολογικές αυτές μετατοπίσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο έλαβαν τη μορφή μιας νομοθεσίας που ρύθμιζε τη μνήμη, καταδικάζοντας την αμφισβήτηση των εγκλημάτων του φασισμού και του ναζισμού, από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Αυτή η αστυνόμευση της ιστορικής σκέψης αποτέλεσε το αντικείμενο μεγάλης συζήτησης ανάμεσα στους ιστορικούς και οδήγησε στην ομόθυμη καταδίκη εκ μέρους τους των «νόμων της μνήμης» στη Διακήρυξη της Blois «Liberté pour l’Histoire» (2008 – http://www.lph-asso.fr/actualites/50.html).
Στην Ελλάδα τώρα… Αναπτύσσεται μια έξαλλη και ουσιωδώς δημαγωγική αντιπολίτευση. Μέσα από αυτές τις εξαλλοσύνες, δεν ματαιώνονται μόνο η μετριοπάθεια και η νηφαλιότητα που έχει ανάγκη η δημοκρατία, δεν περιφρονείται μόνο ο στοχασμός πάνω στην ιστορία και στα τραύματα του 20ού αιώνα, αλλά χτίζεται το ιδεολογικό πρόσωπο μιας υπερδεξιάς Ελλάδας. Η κρίση προκάλεσε τεράστιες ιδεολογικές μετατοπίσεις, τις οποίες αποκρυσταλλώνουν πρωτοσέλιδα για «Σταλινισμό στην εξουσία» («Νέα», 31/8/17).

* Καθηγητής Ιστορίας
 Νέα Σελίδα 27/8/2017

Πέμπτη 10 Αυγούστου 2017

Στέλιος Παππάς: Το στωικό πρόσωπο της Αριστεράς που μάχεται και αντέχει

Του Γ. Λακόπουλου


«Τι κάνεις Στέλιο;» «Αγώνα, έχουμε και τίποτε άλλο;». Τυπική στιχομυθία όλων των εποχών με τον Στέλιο Παππα, στέλεχος του ΣΥΡΙΖΑ και πατέρα του υπουργού Ψηφιακής Πολιτικής Τηλεπικοινωνιών και Ενημέρωσης.
Όταν ανακοινώθηκε ότι διορίστηκε πρόεδρος στον Οργανισμό Αστικών Συγκοινωνιών Θεσσαλονίκης συνέβη κάτι που θα θέλαμε να είχε αποφύγει ο δημόσιος βίος: παραβιάσθηκε ο άτυπος κώδικας για διακομματικό σεβασμό σε πρόσωπα που τον  έχουν κατακτήσει με τον βίο τους-και τον είχαν ως τώρα.
Η ΝΔ ανακοίνωσε εξυπνακίστικα ότι ο διορισμός «έγινε κατόπιν κλήρωσης που πραγματοποίησε ο κ. Σπίρτζης. Και σε ανώτερα!». Προσωπικά ο Στ.  Θεοδωράκης, ή κάποιος για λογαριασμό του, τουιτάρισε: «Εδώ Παππάς. Εκεί Παππάς. Παντού Παππάς. Αν και οι τελευταίες πληροφορίες μιλούν για αντικειμενική και αδιάβλητη… κλήρωση».

Και ένα μειράκιο -που  εκτελεί χρέη εκπροσώπου Τύπου του ΠΑΣΟΚ αυθαδίασε προκλητικά πουλώντας πνεύμα με την Τσεσμελή .. , μέσα στην αγνοία του: «Άλλο bus και άλλο μπαμπάς».
Για όσους έχουν ακόμη μέσα τους φιλότιμο και αισθήματα ντροπής  αυτές οι τρεις ανακοινώσεις συνιστούν κατάντημα. Αναφέρονται αβασάνιστα σε έναν άνθρωπο, ο οποίος με το ήθος, το αγωνιστικό και  προσωπικό του παράδειγμα στη διαδρομή του από την Καισαριανή ως τη Γλασκόβη, έχει διδάξει δυο γενιές. Είναι ο γονιός που μακάρι να είχαν όλα τα παιδιά, αλλά και το στέλεχος που μακάρι να είχαν όλα τα κόμματα.
Αν δεν ξέρει ο Κυριάκος Μητσοτάκης, ας ρωτήσει, μεταξύ άλλων, συγκεκριμένα πρόσωπα στο κόμμα του, για να στείλει στο σπίτι του τον συντάκτη της ανακοίνωσης. Αν δεν πήρε είδηση το ελεεινό χιούμορ με τον «μπαμπά» η Φώφη, τώρα δεν έχει καμία δικαιολογία να κρατήσει στη θέση του τον πορτ παρόλ της. Και ο  Σταύρος, αν όχι ως πολιτικός τουλάχιστον ως  δημοσιογράφος, θα όφειλε να ξέρει ότι στην πολιτική υπάρχουν εσκαμμένα- για όσους δεν θέλουν να μετατραπεί σε ζούγκλα  ο δημόσιος βίος.
Ο Στέλιος Παππάς, συντονιστής του τμήματος Ευρωπαϊκής Πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ, ανήκει στα πρόσωπα που έχουν καταξιωθεί στη συνείδηση όσων ασχολούνται με τα κοινά, πέρα από τις  κομματικές προτιμήσεις τους. Έχει προσωπικές προδιαγραφές να γίνει πρότυπο δημόσιου λειτουργού -για να μην θυμηθούμε καριερίστες και λαμόγια, που έβαζαν τα κόμματα στο παρελθόν.
Παρών στον αντιδικτατορικό αγώνα -από τις γραμμές της  την ΕΚΟΝ Ρήγας Φεραίος,- παλιός ο εκδότης του περιοδικού της οργάνωσης- πέρασε στο  ΚΚΕ Εσωτερικού με τον Κύρκο και τον Μπανιά, γείωσε ως τώρα την πολιτική του δράση στην Καισαριανή, υπήρξε μάχιμος συνδικαλιστής στη ΔΕΗ.
Είναι ακέραιος άνθρωπος και πάνω από όλα ανήκει σ’ αυτούς που σηκώνουν το σταυρό του μαρτυρίου τους αγόγγυστα- είτε τους κυνηγάει η χούντα είτε τους  αδικεί η ζωή. «Είμαι καταδικασμένος να παραμένω αισιόδοξος», είπε πει σε μια συνέντευξη του.
Δεν είναι άνθρωπος της εξουσίας και δεν ξέρουμε γιατί ο Σπίρτζης τον προτείνει για τον ΟΑΣΘ -κάποιοι υποψιάζονται τυπικά ενδοκυβερνητικά παίγνια διαμόρφωσης συσχετισμών. Αλλά αυτό δεν αφορά προσωπικά τον Στέλιο. Αντίθετα θα περίμενε κανείς ότι η τοποθέτησή του σε άμισθη δημόσια θέση θα ήταν, και για τους πολιτικούς αντιπάλους του κόμματός του, εγγύηση διασφάλισής του δημόσιου συμφέροντος.
Πέρα από την αφοσίωση του στο καθήκον έχει και τα τυπικά προσόντα ως οικονομολόγος και επικεφαλής του οικείου επιμελητηρίου. Να μιλούν οι γόνοι για οικογενειοκρατία  -όσοι- έχουν κάνει το όνομά τους επάγγελμα- είναι εξωφρενικό.
Εν πάση περιπτώσει, αν υπάρχει κάποιος από το κυβερνητικό στρατόπεδο για τον οποίο θεωρείται  τουλάχιστόν αθέμιτο να κάνουνε τα κόμματά ασκήσεις ευτελούς αντιπολίτευσης είναι ο  Παππάς. Όχι γιατί η σύγκρουσή του με τη χούντα, τα βασανιστήρια και η εξορία τον κατέστησαν εμβληματικό πρόσωπο στο χώρο  του, αλλά πρωτίστως γιατί η αναμέτρησή του με τις πιο βαριές δυσκολίες που μπορεί να αντιμετωπίσει ο άνθρωπος, τον ανάδειξέ σε υπόδειγμα οικογενειάρχη και στυλοβάτη των ανθρώπων που παλεύουν με τις δυνάμεις των κατώτερων θεών.
Παραμένει ένας σεμνός μαχητής της ιδεολογίας του- με την οποία προφανώς πολλοί διαφωνούν -και ένας αποφασισμένος  άνθρωπος της κοινωνίας. Η ανάθεση δημοσίου αξιώματος σε πρόσωπα με λαμπρό και στωικό πρότυπο προφίλ τιμά την πολιτική. Και ρίχνει στην δημόσια περιφρόνηση όσους σπεύδουν -οι κακομοίρηδες- να κάνουν φτηνή  αντιπολίτευση. Διάολε, εκτός από την πολιτική υπάρχουν και οι άνθρωποι. 
www.anoixtoparathyro.gr  10/8/2017

ΥΣ (από anestios) : Ο Στέλιος Παπάς δεν χρειάστηκε να δει συγγενή του υπουργό γιά να δείξει ποιός είναι ή για να καταλάβει δημόσια θέση, ούτε για να "φτιάξει όνομα". Αυτά πολύ επιγραμματικά για τους πολιτικά αμόρφωτους και κοινωνικά και ιστορικά αγράμματους που παριστάνους τους ευρωπαϊστές και μεταρρυθμιστές .
ΥΣ(2) Εδώ μια ακόμα υγιής αντίδραση , ελπίζω να υπάρξουν και  πολλές ακόμα, μπας και ντραπούν μερικοί μερικοί. Αλλά ντρέπονται τα γαϊδούρια;

Δημοκρατία χωρίς δήμο

του Κώστα Μελά

Εδώ και δύο αιώνες σχεδόν –ουσιαστικά από τον Κάντ και μετά– η ηθική γινόταν όλο και περισσότερο ακαδημαϊκός κλάδος, φτωχός συγγενής της φιλοσοφίας, ή υλικό θρησκευτικής κατήχησης. Όμως, εδώ και περίπου 40 χρόνια παρατηρούμε μια φαινομενικά επιθετική επιστροφή ενός λόγου που επικαλείται την ηθική. Ο όρος «λόγος» είναι εξάλλου υπερβολικός. Στη χειρότερη των περιπτώσεων, η λέξη ηθική χρησιμοποιείται σαν σλόγκαν, ενώ στην καλύτερη αποτελεί σημάδι αμηχανίας και απορίας.

Οι ιστορικοί λόγοι αυτής της επαναφοράς εύκολα μπορούν να εντοπισθούν στο τέλος των μεγάλων πολιτικών αφηγήσεων (αλλά και πράξεων), όπως αυτές έλαβαν χώρα στα τελευταία 200 χρόνια στη Γηραιά Ήπειρο. Το τέλος αυτών των αφηγήσεων σηματοδότησε αφενός η πτώση του Σοβιετικού Συνασπισμού (κύριος φορέας των σοσιαλιστικών ιδεών), αφετέρου η φθίνουσα πορεία των δυτικών δημοκρατιών. Οι δύο αυτές εξελίξεις σηματοδοτούν, υπό μια έννοια, το τέλος της νεωτερικότητας και την εμφάνιση της εποχής που έχουμε ονομάσει μετανεωτερικότητα.

Οι νικήτριες, κυρίαρχες τάξεις

Η σημερινή ιστορική εποχή, στην οποία ο δυτικός άνθρωπος διάγει τον βίο του, σε πολιτικό επίπεδο, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως α-πολιτική, αντιπολιτική και απα­θής. Αυτό δεν σημαίνει καθόλου, όμως, ότι το «πολιτικό» εξαφανίζεται. Τουναντίον, κατά την άποψή μας, το «πολιτικό» ισχυροποιείται και καθίσταται κυρίαρχο, υπακούοντας στα κελεύσματα και τις επιταγές των νικητών αυτής της περιόδου.
Τα τελευταία 100-150 χρόνια διεξάγεται μία πολιτική πά­λη ανάμεσα στις κυρίαρχες και στις κυριαρχούμενες τάξεις. Μπορούμε να την διαβάσουμε υπό το πρίσμα του (αλά Καρλ Σμιτ) διπόλου εχθρός-φίλος. Ή υπό το πρίσμα της μαρξιστικής ταξικής πάλης, ή τέλος της σοσιαλδημοκρατικής οπτικής που επιδιώκει τη διεύρυνση της δημοκρατίας και το δημόσιο νοικοκύρεμα. Όπως και να την διαβάσουμε, θα συμπεράνουμε ανεπιφύλακτα ότι νικητές τουλάχιστον στην παρούσα φά­ση είναι οι κυρίαρχες τάξεις. Ασκούν την πολιτική τους κυριαρχία, επιβάλλοντας τους όρους τους.
Το κεντρικό ιδεολόγημα των νικητών είναι ότι έχει τελειώσει η πολιτική. Την απαξιώνουν στο διηνεκές, ή την μετατρέπουν σε διαδικασία συζή­τησης, επικοινωνίας και συναίνεσης. Δηλαδή, σε μια ουδέτερη διαχειριστική διαδικασία ζητημάτων άνευ ουσίας και ειδικού βάρους. Στόχος τους είναι να εμφανίζουν αυτό ως το πολιτικό πρόβλημα.

Υποτίμηση της Πολιτικής

Ταυτόχρονα, από τη στιγμή που η απεμπόληση του πολιτικού καθίσταται πρακτικά αδύνατη, η όλη προσπάθεια επικεντρώνεται στην απε­μπόληση της πολιτικής, και την αντικατάστασή της από φορείς της πολιτικής που δεν είναι αναγκασμένοι να δια­βούν τη στενωπό της λαϊκής βούλησης και επιλογής. Φαινόμενο που εμφανώς εμφανίζεται πλέον και  στις «φιλελεύθερες» κοινοβουλευτικές δημοκρατίες της Δύσης.
Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια κατάσταση ριζικής υποτίμησης του παραδοσιακού ρόλου της πολιτικής. Ποιος ήταν αυτός;
  • Πρώτον, ήταν ο χειρισμός της κρατικής εξουσίας στο εσωτερικό των χωρών.
  • Δεύτερον, ήταν ο τρόπος αντιπροσώπευσης και νομιμοποίησης της πολιτικής δύναμης.
Η κατάργηση των ορίων της πολιτικής συνδέεται με την καθιέρωση νέων κέντρων και πεδίων «υποπολιτικής», τα οποία βρίσκονται, πέρα από τους θεσμούς και τις συμβολικές μορφές της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Τέτοια κέντρα εξουσίας είναι το οικονομικό και το τεχνοεπιστημονικό σύστη­μα. Επίσης, τα πεδία της αντίστασης και της διαμαρτυρί­ας. Οι νέες εξουσίες, πάντως, επιχειρούν να δημιουρ­γήσουν μια «δημοκρατία χωρίς δήμο», ένα καθεστώς αυτονομημένο από τον λαό του.

H Πολιτική απαιτεί πολίτες

«Οι νεοεμφανιζόμενες δομές εξουσίας προδιαγράφουν μια οργάνωση του κό­σμου, κυριαρχούμενη από νέες ολιγαρχίες. Αυτές στηρίζονται σε κοινωνικές ομάδες και ελίτ, οι οποίες έχουν αποκτήσει μια ισχύ ελέγχου και λήψεων αποφάσεων έξω από το πλαίσιο πολιτικής και κοινωνικής αντιπροσώπευσης –άρα και νομιμοποίησης– στα εθνικά κράτη. Η δυναμική αυτών των ολιγαρχιών υπακούει σε μια καθα­ρά κατακτητική λογική. Σε τέτοιο βαθμό, μάλιστα, που μπορούμε να περιγράφουμε την πρόσφατη ιστορία του κόσμου ως την περίοδο της επιστροφής των κατακτητών, της επιστρο­φής μορφών ισχύος και κυριαρχίας που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν νέες βαρβαρότητες. Η με ιστορικούς όρους σύγχρονη εποχή στηρίζεται σε δομές αυταρχικής επέμβασης, οι οποίες δρουν σε παγκόσμια κλίμακα» (Κώστας Μελάς “Παγκοσμιοποίηση”, Εξάντας 1998).
Συνεπώς, το «πολιτικό», στην ανταγωνιστική του διάσταση, ζει και βασιλεύει. Οι πολιτικοί ανταγωνισμοί είναι ακόμα μαζί μας. Δεν θα μπορούσε να συμβαίνει κι αλλιώς, αφού το πολιτικό περιλαμβάνει όλα όσα αφορούν τη ρητή εξουσία, η οποία περιλαμβάνει τα ιδιαίτερα όργα­νά της, τις συγκεκριμένες λειτουργίες της και το νομικό πλαίσιό της.
Ό,τι παρουσιάζεται ως τέλος της πολιτικής, ή ως εξαφάνιση του ανταγωνισμού, είναι αποφθέγματα μίας δημαγωγίας εκσυγχρονιστι­κού τύπου. Ή πρόκειται για ασταθή παρέμβαση ενός παλαιοπώλη της ηθικής! Επομένως, το ζητούμενο είναι να αντιληφθούμε ότι η Πολιτική είναι πάντοτε παρούσα και απαιτεί τη συνεχή προσπάθεια των πολιτών.
www.stavroslygeros.gr  10/8/2017

Τετάρτη 9 Αυγούστου 2017

Αριστεία: μεταξύ δαρβινισμού και εξισωτισμού

του Λαοκράτη Βάσση

Δεν μπορώ να μη πω πως είναι μελαγχολικό που χρειάζεται  να λέγονται και να τονίζονται τα αυτονόητα για την «αριστεία». Υπό την πρόκληση, μάλιστα, είτε της ύβρεως περί «ρετσινιάς» της, που συνιστά μια από τις πλέον απαξιωτικές κακοποιήσεις της, είτε της «αριστοκρατικής φετιχοποίησής» της που συνιστά και τη χειρότερη άρνησή της ως κοινωνικής αξίας.

Παρότι πιστεύω πως παραβιάζω ανοιχτές θύρες με τη συνηγορία μου υπέρ της κουλτούρας της «αριστείας», θα περιοριστώ, με περιληπτική υπαινικτικότητα, στη θεώρησή της, υπό όρους, ως κοινωνικής υπεραξίας και κοινωνικής επένδυσης. Που είναι καρπός της μεταξύ «κοινωνικού δαρβινισμού» και «κοινωνικού εξισωτισμού» λογικής της αριστοτελικής μεσότητας. Όπου, ας μου επιτραπεί η σχηματικότητα, ο «κοινωνικός δαρβινισμός» είναι η ιδεολογική της παραμόρφωση απ’ τα «δεξιά». Ο δε «κοινωνικός εξισωτισμός» είναι η ιδεολογική της παραμόρφωση απ’ τα «αριστερά».
Τη φετιχοποίησή της αριστείας τη διαπερνά η αριστοκρατική αντίληψη της προνομιακής «καστοποίησής» της στην ήπια εκδοχή της και του «κοινωνικού δαρβινισμού» στην ακραία εκδοχή της. Τη δε ενοχοποίησή της τη διαπερνά η προκρούστεια και ισοπεδωτική αντίληψη του «κοινωνικού εξισωτισμού».

Η αριστεία ως αγαθό

Αυτό που εντέλει κάνει την «αριστεία» αγαθό, με την βαθύτερή του σημασία, είναι η αξιακή της βάση. Η ορίζουσα και προσδιορίζουσα, προφανώς με το κατ’ αρετήν της, την κοινωνική της διάσταση και την κοινωνική της ανταποδοτικότητα ως προστιθέμενη θεμελιακή της ιδιότητα.
Που σημαίνει, σε απλά ελληνικά, πως η φύση δίνει τη δωρεά της (φυσική δωρεά: ευφυΐα ή ταλέντο!) κι η Πολιτεία την καλλιεργεί κατ’ αρετήν στο έπακρο, όπως οφείλει. Επενδύει θεσμικά σ’ αυτή τη δωρεά και επανεπενδύει για το καλό όλων τα οφέλη της. Και υπ’ αυτή την έννοια η φυσική υπεραξία της «αριστείας», της ευφυΐας ή του ταλέντου, γίνεται κοινωνική υπεραξία και αγαθό υψηλής κοινωνικής ανταποδοτικότητας.
Αυτό το «κατ’ αρετήν», όμως, της καλλιέργειάς της είναι συνάρτηση της αξιακής δημοκρατικής βάσης και δημοκρατικής φιλοσοφίας της κοινωνίας, άρα και της παιδείας. Αυτή η φιλοσοφία θεμελιώθηκε στην αρχαία Ελλάδα, όπου και η μαγική συναίρεση ελευθερίας, ισότητας, δικαιοσύνης και αξιοκρατίας, αλλά και η κρισιμότατη συνύφανση γνώσης και αρετής, πράξης και αρετής. Για να μείνουμε πολύ ενδεικτικά σ’ αυτά και στη μη χρησιμοθηρική φιλοσοφία ζωής (με κέντρο τον άνθρωπο!), στην οποία και σηματοδοτικά αναπέμπουν.
Στον αντίποδα πάντοτε της «ερυσιχθόνιας» κυρίαρχης εκδοχής του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού και των πολλών συμπαρομαρτούντων του. Ενδεικτικά αναφέρω την ποσοτικοποίηση των πάντων, τη γνωσιοκρατική χρηστικότητα, τον κυνικό τεχνοκρατικό πραγματισμό και την ανταγωνιστική ατομοκρατία. Ειδικά η τελευταία στην επιχειρηματική οικονομία και στον εμπορευματοποιημένο αθλητισμό οδηγεί στην κατ’ επίφασιν αριστεία των «γκόλντεν μπόις» και της «ντόπας».

Εναρμόνιση ελευθερίας και ισότητας

Την αριστεία την αποθεώνει η αξιακή βάση της δημοκρατικής φιλοσοφίας, όπου η δικαιοσύνη και η αξιοκρατία εναρμονίζουν ελευθερία και ισότητα, αποτρέποντας τις προρηθείσες ακρότητες και εκτροπές. Δηλαδή απ’ τη μια τον φετιχισμό και τον «κοινωνικό δαρβινισμό» και απ’ την άλλη την ενοχοποίηση και τον «κοινωνικό εξισωτισμό». Με δεδομένο πως, στο κοινωνικό πλαίσιο που το διαπερνά και διαποτίζει η βαθύτερη λογική της ανοιχτής προς τα πάνω κλίμακας της προόδου, ο καθένας ωθείται να αριστεύει σε κλίμα ευγενούς άμιλλας κατά τις δυνατότητές του.
Με τους αρίστους, αυτονοήτως, στην κορυφή της κλίμακας, τιμή και καμάρι όλης της κοινωνίας, να επιβραβεύονται για την κατ’ αρετήν κορύφωση της κοινωνικά πάντοτε ανταποδοτικής αξιοσύνης τους. Καθώς, κατά τον Περικλέους επιτάφιο: «Άθλα γαρ οις αρετής κείται μέγιστα, τοις δε και άνδρες άριστοι πολιτεύουσι» (Διότι, όπου μέγιστα ορίζονται βραβεία αρετής, εκεί και άριστοι πολίται οικούν την πόλιν,  μετ. Ελ. Βεν/λος).
www.stavroslygeros.gr  9/8/2017