Δημοσιονομική και οικονομική μεταπολίτευση

Γράφει ο Γιάννης Βούλγαρης

ΜΩΡΑΙΝΕΙ ΚΥΡΙΟΣ ΟΝ ΒΟΥΛΕΤΑΙ ΑΠΟΛΕΣΑΙ; ΟΙ ΚΟΜΜΑΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΕΡΟΝΤΑΙ ΣΑΝ ΝΑ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΕΠΙΒΕΒΑΙΩΣΟΥΝ ΤΙΣ ΠΙΟ ΕΥΚΟΛΕΣ, ΛΑΪΚΙΣΤΙΚΕΣ ΚΑΙ «ΑΝΤΙΠΟΛΙΤΙΚΕΣ» ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΑΣ ΚΡΙΣΗΣ: «ΟΛΟΙ ΦΤΑΙΤΕ», «ΝΥΧΤΑ ΘΑ ΦΥΓΕΤΕ», «ΕΙΣΤΕ ΚΛΕΦΤΕΣ», «ΠΟΥ ΠΗΓΑΝ ΤΑ ΛΕΦΤΑ;». ΠΩΣ ΑΛΛΙΩΣ ΝΑ ΕΞΗΓΗΣΕΙΣ ΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΛΑΦΡΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΝΕΥΘΥΝΟΤΗΤΑΣ ΠΟΥ ΔΙΝΟΥΝ;

Ο κ. Σαμαράς σπεκουλάρει ανεύθυνα στη φθορά του ΠΑΣΟΚ λόγω της προσφυγής στο ΔΝΤ. Αρχίζει να τον μιμείται ο κ. Καρατζαφέρης, που μάλλον «πιάστηκε» στην εθνικά υπεύθυνη στάση που είχε πάρει. Η κ. Παπαρήγα ταυτίζει πλέον την επιτυχία του κόμματός της με την αποτυχία της Ελλάδας, επιστρέφοντας μάλιστα ολοσχερώς στο πρότυπο του «υπαρκτού σοσιαλισμού» που κατέρρευσε πριν από μόλις είκοσι χρόνια. Ο κ. Τσίπρας προβάλλει τη λαμπρή ιδέα του δημοψηφίσματος στο οποίο θα ρωτήσει τον ελληνικό λαό «αν θέλει να είναι πλούσιος και ευτυχής ή φτωχός και δυστυχής». Από την άλλη, στο ΠΑΣΟΚ αναρωτιούνται αν οι αναγκαίες σήμερα πολιτικές επιλογές «είναι στο DΝΑ τους». Ξέρουν, μήπως, κανένα κόμμα ή κανέναν πολιτικό που τις έχει στο DΝΑ του; Λιγότερο από όλους, πάντως, τις είχε ο κ. Καραμανλής. Εφριξε ο γενετικός του κώδικας προ των ευθυνών και τα παράτησε. Ζηλώνουν την δόξαν του οι Πασόκοι;
Οι κριτικές και οι κατάρες προς το πολιτικό προσωπικό είναι ωστόσο εύκολες. Δυστυχώς, όμως, τόσο οι αιτίες όσο και οι λύσεις του ελληνικού προβλήματος είναι περισσότερο περίπλοκες. Βρισκόμαστε πια σε συνθήκες που απαιτούν τομές «νέας μεταπολίτευσης». Ο όρος εγείρει επιφυλάξεις γιατί συνειρμικά παραπέμπει στους θεσμούς, στο Σύνταγμα και στα κόμματα. Αν αυτό ήταν το περιεχόμενο, οι επιφυλάξεις θα ήταν σωστές. Χρειαζόμαστε όμως μια οικονομική και δημοσιονομική μεταπολίτευση. Η ουσία του προβλήματος έχει γίνει πλέον πασιφανής. Με την πάροδο του χρόνου έχει καθιερωθεί ένα πολιτικοκοινωνικό σύμπλεγμα που αποτρέπει τις αλλαγές και ρέπει εγγενώς στα ελλείμματα και τη χρεοκοπία. Πρόκειται για μια αρνητική συνέργεια πολιτικού συστήματος, κομματικού συστήματος, συνδικαλιστικής αντιπροσώπευσης και ομάδων ειδικών συμφερόντων, που ωθεί στην ελλειμματικότητα και την υπερχρέωση γιατί δεν έχει εσωτερικά φρένα. Σε εθνικό επίπεδο, ο μόνος σχετικά αποτελεσματικός παράγοντας αναστολής είναι η υπευθυνότητα των ανώτατων βαθμίδων της πολιτικής ηγεσίας. Οταν αυτή η υπευθυνότητα εξέλειψε την περίοδο 2004-2009 ή 2007-2009, το σύστημα εκτροχιάστηκε πλήρως. Ετσι, το μόνο πραγματικό φρένο του συστήματος είναι ο εξωγενής καταναγκασμός τον οποίο επιβάλλει η διεθνής οικονομία και στον οποίο περιοδικά προσκρούομε, όπως για κακή μας τύχη συμβαίνει τώρα.

Το «σύμπλεγμα»
Συνήθως αποδίδουμε την παθογένεια αυτού του χωρίς φρένα συστήματος με τον όρο «κομματοκρατία». Σωστά εν μέρει. Χρειάζεται όμως να καταλάβουμε ότι το πρόβλημα είναι βαθύτερο. Με την πάροδο του χρόνου, έχει σημειωθεί μια προωθημένη ώσμωση των διαφορετικών θεσμικών πεδίων (πολιτικό, κομματικό, συνδικαλιστικό, μιντιακό), μια ταύτιση του τρόπου λειτουργίας τους (ανομικός αγώνας για την κατάληψη πόρων και εξουσίας με όπλο τη δοσοληψία, τον πελατειασμό και τη δημαγωγία), μια ομογενοποίηση των ελίτ ή του ανώτερου προσωπικού αυτών των συστημάτων. Τα κόμματα είναι απλά γρανάζια αυτού του μηχανισμού, χωρίς καν να είναι πάντα ο χώρος ή ο θεσμός που οργανώνει την ομερτά του προσωπικού και των συμπεριφορών. Κοντολογίς, το σημερινό μεταπολιτευτικό σύστημα φαίνεται να έχει υποστεί μια προϊούσα διαδικασία «απο-διαφοροποίησης», μια προϊούσα διαδικασία παθολογικής ομογενοποίησης που έχει κάψει τα φρένα του, έχει εξουδετερώσει τα αντίβαρα, τις εσωτερικές αντιρροπήσεις και τις υγιείς αντιθέσεις συμφερόντων.

Ας πάρουμε το πιο επίκαιρο και κραυγαλέο παράδειγμα: κανείς θεσμός, κανένα τμήμα αυτού του ομογενοποιημένου συστήματος, καμία ισχυρή ειδική κοινωνική ομάδα, δεν έχει συμφέρον να περιοριστεί η σπατάλη του δημόσιου χρήματος, η τάση προς τα ελλείμματα και το χρέος. Αυτοί που θα μπορούσαν να ανακόψουν αυτή την εγγενή τάση θα ήταν όσοι πληρώνουν το κόστος. Η πίεση όμως που ασκούν είναι σχεδόν αμελητέα. Γιατί; Πρώτον, γιατί οι ελεύθεροι επαγγελματίες και ο εκτεταμένος χώρος της αυτοαπασχόλησης λίγο κόπτονται για το κόστος λειτουργίας του συστήματος αφού απλούστατα φοροδιαφεύγουν και εισφοροδιαφεύγουν. Δεύτερον, γιατί οι μισθωτοί του ιδιωτικού τομέα έχουν πολύ μικρή συνδικαλιστική- κοινωνική ισχύ στο σύστημα, ενώ οι μισθωτοί του δημόσιου τομέα έβγαιναν έως τώρα κερδισμένοι από την τάση αύξησης των ελλειμμάτων. Τρίτον, οι επόμενες γενιές που θα πληρώσουν δεν έχουν γεννηθεί ακόμα ή δεν μετράνε πολιτικά. Τέταρτον, τα ισχυρότερα τμήματα του κεφαλαίου, οι τράπεζες, φαίνεται ότι είναι τόσο διαπλεγμένες με τη διαχείριση των δημόσιων οικονομικών ώστε να μην έχουν ούτε συμφέρον ούτε λειτουργική αυτονομία για να αντισταθούν στη γενική τάση. Πέμπτον, ο εξαγωγικός εξωστρεφής και διεθνώς ανταγωνιστικός παραγωγικός τομέας που πλήττεται από τη δημοσιονομική παθογένεια, είναι πολύ ισχνός για να αποτελέσει αντίβαρο.

Ο Γιάννης Βούλγαρης είναι καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου

Από τα ΝΕΑ (30-4-2010)